Inleiding
De coronahoax lijkt achter de rug en het volk stort zich op het normale leven. Volle terrassen, vakanties worden geboekt, de boodschappen gedaan, de benzinetanks gevuld. Het is allemaal wel een stuk duurder maar ja, dat komt door de Russen natuurlijk. Het naïeve volk meent dat we klaar zijn met corona. Helaas, de Haagse gereedschapskist met alle nonsens rotzooimaatregelen staat slechts even aan de kant. Na de zomer tovert het regiem, als een derderangs goochelaar op een kinderfeestje, met veel bravoure de volgende bedreiging als een konijn uit de hoge hoed; het gemuteerde virus.
De enorme berg van vrijgegeven Wob-documenten bewijst dat het allemaal een wereldwijd georkestreerde hoax was rondom een virus dat feitelijk niet gevaarlijker bleek dan een gemiddelde griep. Hoezo zijn complotdenkers verwarde mensen?
Intussen zitten we in de volgende hoax; de oorlog tussen Rusland en de Oekraïne. Die oorlog an sich is geen hoax, zeker niet voor de getroffen burgerbevolking, maar wel het hele opgeklopte verhaal eromheen. Propaganda alom en de keren dat die zeepbel van misleidende berichtgeving is doorgeprikt, is niet meer te tellen. Maar het volk gelooft het heilig dat het allemaal waar is net als bij de coronahoax. Poetin is de duivel en het Oekraïense regiem bestaat uitsluitend uit oprechte, integere lieden. Ter informatie, de Oekraïne staat op plaats 122 in de wereldwijde corruptieranglijst en Rusland op 135.
En ook nu, net als tijdens de coronahoax werpt de continue indoctrinatie vanuit het regiem, gesteund door de msm, zijn vruchten af. De massa volgt kritiekloos het regiem en gelooft alles wat er op tv komt: ‘Héél Kiev ligt plat. Ik heb het zelf gezien. Op het NOS-journaal en dus is het waar’. En dat alles onder het motto: ‘Wanneer een schaap béé zegt, bedoelt het ook béé’. Ongeacht of het nu gaat over een griepvirusje met een andere naampje of de oorlog tussen Rusland en de Oekraïne. ‘Als de domheid vorstelijk wil optreden dan vermomt zij zich als de openbare mening’, aldus schrijver, journalist en historicus Otto von Leixner. Waarvan akte.
De psychologie achter de (corona)hoax
De vraag is welke psychologische achtergronden die volgzaamheid, die blinde, kritiekloze gehoorzaamheid heeft? Hoe zij wordt afgedwongen? Wat zijn de effecten? Hoe komt het dat zo’n groot deel van de bevolking kritiekloos zich de meest idiote maatregelen laat welgevallen, hun privéleven laat dicteren, hun bedrijven laten kapotmaken, via de belastingen hun portemonnee laat leegstelen zonder dat het volk rampokkend in opstand komt?
Er moet een verklaring zijn waarom zo’n 80 % van de bevolking achter de coronamaatregelen stond en het regiem nu blindelings en kritiekloos volgt in de volgende hoax van de oorlog tussen Rusland en de Oekraïne. Is het vanuit de psychosociale wetenschap te verklaren? Zijn er experimenten geweest waaruit valt af te leiden hoe de massa zou reageren? Wat leerde men van deze experimenten? Hadden regeringen dit gedrag kunnen of horen te voorzien en hadden ze daarom een ander pad horen te kiezen? Of hebben ze de lessen uit deze experimenten misbruikt voor hun eigen weerzinwekkende doeleinden? Gezien de reeks van schandalen, corruptieaffaires, malversaties en ontelbare doofpotaffaires zou het me niets verbazen.
Deze serie behandelt vier psychosociale experimenten die een mogelijke verklaring geven voor dat fenomeen van slaafse onderdanigheid, blinde gehoorzaamheid. Let wel, verklaringen maken dat je wellicht begrijpt wat er gebeurt. Dat is nog iets anders dan goedkeuren. Deel 1 ging over het Milgram-experiment uit de jaren zestig en een herhaling ervan door een Frans team in 2010.
De Fransen voegden aan de opzet van Milgram het element televisie toe. Het doel was te bepalen of en zo ja, hoe en in welke mate televisie het gedrag van mensen beïnvloedt. Het resultaat is niet bemoedigend om het heel voorzichtig te zeggen. Blinde, vaak kritiekloze gehoorzaamheid aan een vorm van gezag, waaronder zelfs televisie (!) zorgt dat 80% van het volk de eigen morele code over goed en kwaad loslaat.
Dit deel belicht het Stanford prison experiment. Een nogal roemrucht experiment uit 1971. Roemrucht omdat het een grote inhoudelijk impact had en omdat het ook veel kritiek heeft gekregen. Ondanks die kritiek er zijn wel belangrijke lessen te trekken uit dit experiment. Volgende delen gaan over The Wave en het Stockholm-syndroom.
Het Standford prison experiment
In 1971 organiseerden de psycholoog Philip Zimbardo en zijn collega’s een experiment dat de impact onderzocht op mensen wanneer ze in de rol van gevangene of bewaker werden gezet. Het werd bekend als het Stanford Prison experiment en werd een van de meest bekende experimenten in de psychologie. Zimbardo en Milgram (zie deel 1 van de serie) waren voormalig klasgenoten. Zimbardo wilde iets toevoegen aan het onderzoek van Milgram namelijk de impact van de situatie op het gedrag van mensen.
Het Zimbardoteam stelde zich de volgende vraag: ‘Stel, je neemt gewone, gezonde, lichamelijk en psychisch stabiele jongelui. Je vertelt ze vooraf dat ze in een gesimuleerde gevangenis komen en dat hun burgerrechten het raam uit gaan. Zou hun menselijkheid, hun goedheid in deze kwaadaardige situatie boven komen drijven of juist niet?’
De deelnemers
De onderzoekers richtten in de kelder van de Stanford Universiteit een namaakgevangenis in. Ze selecteerden uit een groep van 70 vrijwilligers, 24 studenten die de rol zouden krijgen van gevangene of cipier. Geen van hen had een criminele achtergrond of psychische problemen en waren allen gezond. Ze gingen tegen 15 dollar per dag akkoord met deelname aan het twee weken durende experiment.
Opzet en procedure
De gesimuleerde gevangenis had drie cellen van 2 meter bij 2,70. In elke cel zaten drie gevangenen met voor elk een brits. Tegenover de cellen waren kamers ingericht voor de bewakers en de directeur. Een klein kamertje was ingericht als isoleercel. En tenslotte was er een kleine kamer die als luchtplaats fungeerde. De 24 deelnemers werden willekeuring gedeeld; 12 gevangenen en 12 cipiers. De cipiers kregen uniformen en brillen met spiegelglazen. Zo werden ze anoniem gemaakt. Bewakers draaiden met zijn drieën shifts van 8 uur. Er was 24/7 bewaking. Na elke shift mochten de bewakers naar huis tot hun volgende dienst. De onderzoekers observeerden de bewakers en gevangenen via verborgen camera’s en microfoons. Gevangenen werden aangesproken met een nummer en in een gevangenispak gestoken. Zo werden ze van een mens, een persoon, gedevalueerd tot een gevangene met een nummer. Cruciaal punt, iedereen kon op elk moment zelf uit het experiment stappen net als bij Milgram.
Resultaten van het Stanford Prison experiment
De gevangenen en cipiers mochten met elkaar omgaan zoals ze wilden maar er ontstond een spiraal van vijandig en onmenselijk gedrag. De bewakers gedroegen zich agressief en misbruikten hun gezag. De gevangenen daarentegen werden passief, moedeloos en gedeprimeerd inclusief de emoties die daarbij horen zoals huilbuien en angstaanvallen. Bij de bewakers kwam almaar meer gewelddadig gedrag voor en de gevangen vertoonden tekenen van extreme stress en angst. Oorspronkelijk was een onderzoeksperiode gepland van twee weken maar al na zes dagen werd de stekker eruit getrokken. Vijf gevangenen werden zelfs al voor dat moment uit het experiment gehaald.
Niet alleen de bewakers en de gevangenen maar ook de onderzoekers verloren het contact met de realiteit terwijl zij juist met een objectieve afstandelijkheid zouden moeten observeren. Zelfs Zimbardo, de initiatiefnemer van het experiment die tegelijk ook in de rol zat van gevangenisdirecteur, zag het misbruik en het agressieve gedrag van de bewakers over het hoofd of tolereerde het. Een studente in het onderzoeksteam, Christiana Maslach, uitte haar bedenkingen over de omstandigheden in de gesimuleerde gevangenis en stelde dat het experiment moreel-ethisch niet door de beugel kon. Haar stellingname leidde tot het afbreken van het experiment. Opvallend is dat zij de enige was die bezwaar maakte van het hele onderzoeksteam. Dit is conform de bevindingen van Milgram; maar een enkeling is ongehoorzaam aan het gezag.
‘Slechts een paar deelnemers waren in die situatie in staat weerstand te bieden aan de verleiding hun macht, gezag en dominante positie te misbruiken en zo een de schijn van moraliteit en fatsoen op te houden. Ik behoorde overduidelijk niet tot die groep,’ zo schreef Zimbardo later in zijn boek The Lucifer Effect.
De betekenis van het Stanford Prison experiment
Volgens Zimbardo en zijn collega’s toont het experiment aan dat de situatie waarin mensen verkeren een enorme invloed uitoefent op hun gedrag. Omdat de bewakers in een positie van macht werden geplaatst, begonnen ze zich te gedragen op een manier zoals ze zich normaal gesproken in hun dagelijks leven niet zouden gedragen. De gevangenen, die geen enkele controle hadden op hun situatie, werden passief en gedeprimeerd.
Kritiek op het experiment
De resultaten van het experiment waren zo bar en boos dat het inderdaad als onethisch werd bestempeld. Christiana Maslach had de spijker op de kop geslagen. Er kwam een gedragscode voor onderzoekers die werd vastgelegd in De Ethische Code van het Amerikaans Psychologische Genootschap. Zimbardo bekende later dat er ethische problemen waren rondom het onderzoek en dat het onderzoek eerder afgebroken had moeten worden. Zelfs al voor dag zes toen de stekker er voortijdig uit ging. Anderen kritiseerden het gegeven dat alle deelnemers blanke jongemannen waren uit de middenklasse en daarom de resultaten niet representatief kunnen zijn voor bredere lagen van de bevolking. Weer andere hadden kritiek op de gesimuleerde gevangenis. Die week af, uit den aard van het onderzoek, van een daadwerkelijke, echte gevangenis. Dit zou van invloed kunnen zijn op het gedrag van bewakers en gevangenen.
Dit neemt niet weg dat het Stanford Experiment een belangrijke studie was die inzicht gaf in hoe het gedrag van mensen wordt beïnvloed door de situatie waarin ze worden gebracht. Het misbruik zoals in de concentratiekampen van bijvoorbeeld de nazi’s en de Jappen en de goelags van de Sovjetunie en meer recent in de Abu Ghraib gevangenis in Irak, onderstrepen de bevindingen van Zimbardo.
De parallellen tijdens de coronahoax – Stanford XL
In het voorjaar werden letterlijk honderdduizenden medeburgers veelal tegen hun wil opgesloten in hun zorginstelling, verpleegtehuis, gehandicapteninstelling of revalidatiecentrum. Dit waren geen fitte, jonge mensen zonder fysieke of psychologische problemen. Dit zijn mensen die veelal oud en versleten zijn en leiden aan allerlei kwalen. Ze zitten daar immers niet voor niks. Dit waren volgens het regiem in wording de ‘kwetsbaren in de maatschappij die bescherming nodig hadden’. En hoe gingen ze dat doen? Door hen in een situatie te brengen die sterke gelijkenis vertoont met de gevangenen in het Stanford experiment.
Alle medewerkers van de instellingen werden ongevraagd (!) gebombardeerd tot onbezoldigd bewaker en gevangenisdirecteur in dienst van het regiem in wording. Een rol die ze bijna allemaal slaafs en kritiekloos accepteerden. Ze volgden slaafs en kritiekloos de regels van het regiem in wording. Ze onderwierpen zonder protest hun ‘cliënten’ aan deze dwang, opgelegd door het regiem, omdat het regiem ervaren werd als het gezag dat je dient te gehoorzamen. (zie deel 1 over Milgram). Vaak stapelden ze hun eigen regeltjes er nog bovenop. Hetzij uit angst, hetzij omdat macht corrumpeert. Ze maten zich zelfs aan dat ze konden optreden als bevoegd gezag richting de familie. Het ringeloren en commanderen van familie van de bewoners was aan de orde van de dag. Er was willekeur in regels, de duur ervan, in de straffen bij ongehoorzaamheid. Het is exact hetzelfde soort gedrag dat de bewakers vertoonden in het Stanford experiment.
Medewerkers droegen mondluiers, soms ook brillen of haarnetjes gecombineerd met hun normale uniformen; dit alles anonimiseert en schept afstand. Juist om die reden droegen de Stanford-cipiers allemaal een uniform en een spiegelbril. Stuk voor stuk uitingen van misbruik van het nieuwverworven gezag, zoals we in het Stanford experiment ook zagen.
Cliënten werden plots gevangenen in hun eigen (te)huis. Hun doen en laten werd tot op de laatste millimeter gedicteerd door de directie daarbij ijverig en kritiekloos geholpen door managers en de medewerkers op de werkvloer. Elke vergrijp van een bewoner werd gerapporteerd. De directie trad met volkomen willekeur en veronachtzaming van alle rechten van de bewoners op als politie, rechter en beul. De burgerrechten van bewoners gingen, net als bij het Stanford experiment, het raam uit. Voor de directie/medewerkers waren er geen risico’s op enige repercussie van buitenaf net als in het Stanford experiment er voor de cipiers ook geen repercussies waren. Sterker nog, er klonk luid applaus van de gehersenspoelde meute hetgeen hen alleen sterkte in de overtuiging dat ze het goed deden. En de bewoners? Die waren feitelijk gevangenen. Hun invloed op hun situatie was nul komma nul. Zij konden zowel letterlijk als figuurlijk nergens terecht om hier verandering in te brengen.
Een ernstige verzwaring voor de bewoners is het gegeven dat, in tegenstelling tot het Stanford-experiment, er geen enkele supervisie van buitenaf is op houding en gedrag van directies en medewerkers. Niemand kon of wilde die verantwoordelijkheid hebben of men kijkt gehoorzaam weg. Niemand die objectief rapporteert hoe de gezondheid en het welzijn van bewoners zich ontwikkelt. Niemand die de stekker eruit kan trekken ongeacht wat de gevolgen in de tehuizen zijn voor de bewoners van dit regiem. Iedereen die er anders over denkt, werd platgewalst.
In het Stanford-experiment kon elke deelnemer eruit stappen op elk gewenst moment. De ouderen, in een afhankelijkheidspositie qua zorg, kunnen letterlijk en figuurlijk geen kant op. En de families hebben geen enkel machtsmiddel om directies tot bezinning te brengen of de mogelijkheid hen strafrechtelijk aan te pakken. Bovendien, hoever moet je moreel en ethisch in het moeras gezonken zijn om mensen in een afhankelijkheidspositie qua zorg zo te behandelen? Waar haal je het gore lef vandaan te beweren dat dit voor hun bestwil is zonder dat dat ook maar door iets wordt onderbouwd?
En zo ging ruim een jaar voorbij. Een periode zonder enig toezicht op de invloed van de dwangmaatregelen op de mentale en fysieke gezondheid van onze opa’s en oma’s, ouders, schoonouders, ooms, tantes, vrienden en bekenden wonend in zo instituut. Voor de hoax hoorde je met regelmaat over misbruik van ouderen en dat deze afschuwelijke praktijken uitgebannen moesten worden. Toen betrof het, erg genoeg overigens, wellicht enkele honderden kwetsbare ouderen. Tijdens de hoax, letterlijk tweehonderdduizend. En er is niemand, directie noch overkoepelend orgaan die hardop de vraag heeft gesteld of dit moreel en ethisch door de beugel kon of kan. Niemand. Voor vele tienduizenden werd hun levensavond verziekt, gedompeld in een permanente diepe angst en verregaande vereenzaming. Dat is een schandvlek die nooit meer uit te wissen is.
De parallellen – Stanford XXXL
Helaas blijft de remake van het Stanford experiment niet beperkt tot de tehuizen. De hele samenleving (of wat daar nog voor doorgaat) zit gedwongen, niet vrijwillig in het Stanford experiment XXXL. Aan de ene kant een regiem dat met volkomen willekeur regels stelt die onbegrijpelijk zijn, ze wijzigt naar believen, geld of straffen uitdeelt naar willekeur, verdeeldheid zaait. Precies zoals de bewakers in het oorspronkelijke experiment ook deden.
En dat alles werd, en wordt(!), in stand gehouden door een volkomen anonieme bureaucratie van gehoorzame, kritiekloze ambtenaren. Vergist u niet. Diezelfde beroepsgroep van gehoorzame, kritiekloze, anonieme ambtenaren werkten in WOII ijverig mee aan de Jodenvervolging. Nederland scoorde om die reden het hoogste percentage afgevoerde joden in West-Europa; 75%. (bron: Rob Bakker, Boekhouders van de Holocaust).
Tegelijkertijd bewijzen politie en justitie slechts lippendienst aan wet en recht en zijn in werkelijkheid niet meer dan lakeien van hun politieke broodheren. Zelfs de rechterlijke macht blijkt ernstig gecorrumpeerd. Dat blijkt niet alleen uit hun optreden tijdens coronaprocessen maar ook zeker, en bewezen, bij de behandeling van rechtszaken in de toeslagenaffaire (bron: parlementaire enquête toeslagenaffaire).
Zo’n jaar geleden deed het fenomeen QR-code zijn intrede. De geïndoctrineerde, drie keer geprikte ging prat op het gegeven dat hij/zij was voorzien van het stempel van goedkeuring van het fascistische regiem die met de QR-code de scheuring in de maatschappij nog eens extra in de verf zette. En ook hier, was het spreekwoord van toepassing: ‘Wanneer niet komt tot iet, kent niet zichzelve niet.’ Velen zagen hun kans om hun uitmuntendheid in slaafse gehoorzaamheid te tonen en traden in de positie van macht; het controleren van de QR-code van hun nu onderschikten. Zij bezaten een enkele formele macht maar bij zegge van het regiem hadden ze plots de macht om mensen uit te sluiten. Collega’s, klanten, leden van hun vereniging, horeca-bezoekers, bezoekers aan ‘zorg’instellingen. En het werd met graagte gedaan.
De meute toonde vol trots hun QR-code en klapte bij het vertonen ervan nog net niet de hielen tegen elkaar of bracht de formele groet: ‘Ich bin keine Jude!’ De waarde van de medemens werd, en wordt, zeker door de ‘democratische’ EU, gereduceerd tot één enkel gegeven; wel of geen QR-code.
En aan de andere kant, geen burger die ontsnappen kan aan de verregaande dwang; toen niet, nu niet, straks niet. Het is hooguit het volume mensen dat maakt dat de controle en dwang nog geen 100% is. Maar daar wordt hard aan gewerkt uiteraard. De regels worden steeds absurder en strakker. Gelijk een wurgslang smoort de Staat DDR Nederlanden haar prooi, de burger, langzaam maar zeker. Tijdens de coronahoax letterlijk door mondluierplicht en figuurlijk door het rücksichtslos ausradieren van elke vorm van ongehoorzaamheid, opstandigheid, kritiek of protest. Nu door corrupte rechters en het ondergraven van het democratisch systeem. En straks door klimaatwaanzin, digitalisering van het geld, CO2-gekte. Google ‘verzetsmuseum, jodenvervolging, overzicht’ en zie hoe dat werkt.
Macht corrumpeert
Het Milgram-experiment toont aan hoe blinde gehoorzaamheid aan het gezag tot uitwassen in gedrag kan leiden. Het Stanford experiment toont aan dat ongebreidelde macht tot gelijksoortige uitwassen leidt.
In beide experimenten werd schade toegebracht aan medemensen. In beiden lieten de veroorzakers van het leed hun morele waarden van goed en kwaad los. En stel dan voor dat we die twee combineren en loslaten op de gehele samenleving zonder dat iemand eruit kan stappen. Zonder dat er enige toezichthouder is die de stekker uit dit ‘experiment’ kan trekken; genoeg is genoeg. Dat is wat er nu aan de hand is.
Iedereen die de documentaire van het Franse team bekijkt dat het Milgram-experiment over deed, moet zichzelf afvragen in welke mate hij of zij zelf geneigd is om kritiekloos tegenover elke vorm van gezag te staan. (zie deel 1 van deze reeks). En denk nou niet dat u er niet bij hoort. De kans is 80% dat u zult gehoorzamen zelfs wanneer u bedenkingen zou hebben. Dat bewijzen niet alleen de experimenten maar ook als je om je heen kijkt en ziet wat er gebeurt in de samenleving.
Wanneer een persoon een positie van macht verwerft over andere personen, politieke macht om anderen tegen hun wil te dwingen onrecht te doen, wordt de morele zwakheid van de persoon in de machtspositie duidelijk. Er kan enige tijd overheen gaan voordat het effect zichtbaar wordt. Maar wanneer het zichtbaar wordt, blijkt dat vaak voer voor historici om de volledige impact en draagwijdte van het machtsmisbruik te beschrijven. Ook nu weer.
Lord Acton, een 19e-eeuwse historicus, vatte het zo samen: ‘Macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut’. Op zijn plat Hollands, het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen. Zij met zwakke benen werden voorheen nog in toom gehouden door wet, recht en orde. Maar daar was en is geen sprake meer van. Vrij baan voor elk potentaatje in spé zoals BOA’s, ambtenaren, politie, Openbaar Ministerie, politici, rechters, zorgpersoneel en hun directeuren, elke leeghoofd dat zichzelf tot QR-code controleur opgeworpen heeft, om volledig los te gaan zonder dat dat enige consequentie heeft. Sterker nog, ze krijgen een schouderklopje van het gezag of wat men ervaart als het gezag.
Hoe langer iemand in een positie van macht verkeert, hoe groter de kans op en hoe groter de omvang van het machtsmisbruik zal zijn. Dat is een goed gedocumenteerd feit. Daarom zou geen enkele politicus langer dan een zeer bepaalde periode macht horen uit te oefenen. De verleiding is te groot en de consequenties zijn te groot zoals recent nog maar weer eens bewezen in de toeslagenaffaire. De manieren hoe politici hun macht kunnen misbruiken, en dat ook doen, is duizelingwekkend. Letterlijk op honderden manieren. Bedenk daarbij ook dat ‘geboren politicus’ géén synoniem is van ‘geboren leider’. Ook al denken veel Nederlanders helaas dat dat wel zo is.
In het volgende artikel komt een experiment aan de orde dat werd uitgevoerd op een Amerikaanse middelbare school: The Wave.
Ik wens u vrijheid en de wijsheid er zorgvuldig mee om te gaan.
Karel Nuks
Deel I
